شانکر باکتریایی | نحوه تشخیص و مبارزه با آن

شانکر باکتریایی بیماری است که در اغلب گیاهان اعم از درختی، علوفه‌ ای، زینتی و غیره به وجود می‌ آید. این بیماری اغلب به درختان میوه هسته‌ دار حمله می‌ کند.

اصطلاح شانکر به زخم ­های سطحی یا عمیقی اطلاق می ­شود که معمولاً توسط عوامل بیماری­ زا روی قسمت­ های چوبی گیاهان به خصوص درختان ایجاد می ­شود. این بیماری سبب ایجاد شانکر و زخم روی انشعابات فرعی و تنه اصلی درخت می­ شود. شانکر درختان جوان را از بین می­برد و موجب کاهش عملکرد و حتی مرگ درختان مسن­تر می­ شود.

خسارت بیماری از 10 تا 75 درصد در باغات جوان مشاهده شده است. ایجاد شانکر و ترشح صمغ سبب مرگ جوانه ­ها و گل ­ها نیز می­ شود که معمولاً عملکرد محصول را بین ۱۰ تا ۲۰ درصد و در مواردی تا 80 درصد کاهش می­ دهد.

حمله عامل بیماری ­زا به برگ­ ها و میوه ­ها سبب ضعف عمومی درخت و کاهش توسعه ریشه ­ها می­ شود. از آنجایی که این بیماری گیاهی به درختان میوه و باغات حمله می ­کند، کنترل آن اهمیت زیادی دارد زیرا به راحتی می­ تواند سطح زیر کشت وسیعی را تا مرز نابودی پیش ببرد. در این مقاله از آریس به تشخیص و روش­ های مبارزه با بیماری­ شانکر باکتریایی می­ پردازیم.

 

شانکر باکتریایی درختان

بیماری شانکر باکتریایی درختان میوه هسته­ دار که توسط برخی باکتری­ های جنس Pseudomonas ایجاد می­ شود از عوامل مهم خسارت ­زا در باغات درختان میوه هسته ­دار می­ باشد. میزبان مهم این بیماری شامل درختان بادام، زردآلو، گیلاس، آلبالو، آلو، هلو، سیب و گلابی می­ باشند.

در سال­ های اخیر با توجه به توسعه کشت درختان میوه هسته­ دار و از طرفی تغییر شرایط اقلیمی به سمت آب و هوای گرم و خشک در طول تابستان، شرایط برای توسعه این بیماری فراهم شده است. اگر چه باکتری­ های عامل بیماری شانکر، باکتری­ های نسبتاً سرما دوستی هستند، اما وجود شرایط تنش ­زای رطوبتی در طول تابستان سبب ایجاد زخم و مرگ بافت­ ها و در نتیجه نفوذ و فعالیت باکتری ­ها می ­شود.

زخم ­های ایجاد شده روی درختان که در اثر سرمازدگی، یخبندان، هرس و نیش حشرات ایجاد می ­شود امکان ورود عامل بیماری­ زا به داخل گیاه را آسان می­ سازند. عواملی که موجب ایجاد زخم در درختان می ­شود نقش مهمی در شروع و توسعه این بیماری دارند. زخم­ های هرس نه تنها امکان ورود باکتری­ ها را آسان می­ سازند بلکه شرایط را برای ورود سایر قارچ ­های بیمارگر و آفات نیز مهیا می ­نماید. بیماری شانکر روی درختان در سنين مختلف اتفاق می ­افتد، اما ميزان خسارت در درختان جوان بيشتر است.

با مديريت صحيح بيماری مي­توان از بروز و توسعه­ ی آن پيشگيری و يا خسارت آن را در شرايط خشک سالی كاهش داد.

 

عامل بیماری شانکر باکتریایی درختان

شانکر باکتریایی مرکبات توسط باکتري Xanthomonas citri subsp. citri و عامل شانکر باکتریایی درختان میوه هسته­ دار توسط باکتری Pseudomonas syringae pv. syringae  ایجاد می­ شود. این باکتری­ ها میله­ ای شکل، گرم منفی، هوازی، دارای بیش از یک تاژک قطبی و دارای کپسول هستند. باکتری در محیط کشت، رنگ فلورسنت سبز تولید می کند. تعدادی از نژاد های باکتری فوق الذکر جزء باکتری ­های مولد یخ بوده، باعث ایجاد سرمازدگی در درختان می ­شوند.

در منابع دیگر به باکتری P. syringae pv. morsprunorum  نیز به عنوان عامل بیماری شانکر درختان میوه هسته ­دار اشاره شده است.

 

علائم بیماری شانکر باکتریایی

مشخص ­ترین علائم بیماری، تشکیل شانکر باکتریایی به همراه ترشح صمغ است. نواحی آلوده کمی فرو رفته و تیره ­تر از بخش ­های سالم بوده، اغلب به طرف بالا پیشروی می­ کنند. توسعه­ ی بیماری به سمت پایین به ندرت دیده می­ شود.

شانکر ها ابتدا در اواخر زمستان یا اوایل بهار ظاهر می ­شوند. با بیدار شدن درختان در بهار بافت ­های اطراف شانکر ها تولید صمغ می­ کنند که در سطح شاخه جریان می­ یابد. چنانچه بیماری دور تا دور یک شاخه را فرا گیرد ظرف یک هفته بخش ­هایی بالای آن ناحیه به کلی خشک می ­شود.

آلودگی­ های برگی به صورت لکه­ های آب سوخته به قطر 1 تا 3 میلی ­متر ظاهر می­ شوند که این لکه­ ها به دلیل فعالیت باکتری روی برگ­ ها  ایجاد می ­شود. با کامل شدن برگ­ ها، لکه ­ها قهوه  ای، خشک و شکننده می­ شوند.

در نهایت بخش­ های آلوده از بافت سالم برگ جدا شده و می ­افتند. این امر موجب حالت غربال مانند برگ­ ها می­ شود. عامل بیماری سبب خشکیدگی سرشاخه­ ها و دسته­ های جوانه گل می­ شود. درختان آلوده شکوفه­ های محدودی تولید کرده و شکوفه­ های آلوده در نهایت قهوه ­ای شده و آویزان بر شاخه درخت باقی می­ مانند. زمانی که میوه ­ها نیز آلوده می ­شوند، لکه­ های روی آن­ها صاف یا عمیق و به رنگ قهوه ­ای در می­ آیند.

این لکه­ ها معمولاً 3-2 میلی­ متر عمق دارند. در گیلاس ممکن است در زیر لکه­ ها، حفره­ های صمغی تشکیل شود، در صورتی که در هلو یا آلو ممکن است لکه­ هایی با 10 - 2 میلی­متر عمق و قطر ایجاد شود و بافت زیرین آن­ها قهوه ­ای و چوب پنبه ­ای می ­شود.

 

       

         

         

روش ­های انتشار عامل بیماری شانکر

انتشار باکتري در مسافت­ های کوتاه از طریق باد و باران از درختی به درخت دیگر صورت می­ گیرد. شدت بیماری در جهتی که باد های همراه با باران باشد به مراتب بیشتر است. گسترش در مسافت ­های طولانی­ تر از طریق مواد گیاهی آلوده، انسان، ماشین آلات، ادوات کشاورزی مانند وسایل هرس و برداشت، تراکتور و لباس­ های آلوده صورت می­ گیرد.

بقای باکتری از سالی به سال دیگر در زخم ­های شانکر در میوه، شاخه و برگ­ها صورت می­ گیرد. در حضور آب، باکتری­ ها از این لکه ­ها خارج و چرخه آلودگی دوباره شروع می شود. باکتری­ ها در برگ، سرشاخه و میوه ­های دارای علائم که روی زمین ریخته ­اند تا زمانی که تجزیه کامل نشوند، زنده می­ مانند.

چرخه بیماری شانکر باکتریایی

زمستان­ گذرانی باکتری ­ها در شانکرهای فعال، جوانه­ ها و برگ­ های آلوده انجام می ­پذیرد. باکتری­ ها همچنین به صورت غیر بیماری ­زا در سطح جوانه­ ها و شاخه ­های درختان سالم یا مریض و همچنین بر روی علف­ های هرز زمستان را می ­گذرانند.

شاخه­ ها معمولاً در پاییز و زمستان از طریق پایه ­های جوانه­ های آلوده و از راه زخم­ های طبیعی (محل جدا شدن دمبرگ) و صدمات ناشی از عوامل مختلف آلوده می ­شوند. باکتری­ ها در بین فضای سلولی حرکت کرده و به داخل پوست پیشرفت نموده، سپس وارد ناحیه پارانشیم بین آوند های چوب و آبکش می­ شوند.

در مراحل پیشرفته­ ی آلودگی، باکتری ­های بیمارگر به سلول­ های پارانشیمی حمله کرده و آن­ها را تخریب می­ کنند. شانکرها در پاییز بعد از شروع خواب زمستانی و قبل از آغاز سرما به سرعت توسعه می­ یابند، اما توسعه آن­ها در زمستان کند می ­شود.

حداکثر سرعت رشد شانکر ها در فاصله بین پایان هوای سرد و شروع رشد گیاهان میزبان می­ باشد. شانکر های رو به جنوب درختان به دلیل تابش بیشتری که در فصل خواب درختان میزبان دریافت می­ کنند بزرگ­تر از شانکر های دیگر هستند. پیشرفت شانکر ها با گرم­تر شدن هوا و آغاز رشد فعال در بهار متوقف شده و هم­زمان درختان میزبان در اطراف شانکر ها بافت پینه­ ای یا کالوس تشکیل می ­دهند.

برخی از شانکر ها به طور دائم غیرفعال می­ شوند، ولی در برخی دیگر که بافت کالوس بـه طور ناقص تشکیل یافته در سال بعد مجدداً فعال می­ شوند. آلودگی­ هایی که در طی فصل رشد به وجود می ­آیند به ندرت اهمیت دارند و چنانچه شرایط نگهداری گیاه از نظر آبیاری و تغذیه مناسب باشد از طریق بافت کالوس سریعاً احاطه می­ شوند.

آلودگی جوانه­ ها ظاهراً از قاعده فلس ­های خارجی آن­ها شروع شده، سپس تمام سطح قاعده آن­ها را فرا گرفته و بافت جوانه را از دریافت مواد غذایی محروم می­ کند. آلودگی بیشتر جوانه­ ها از اواخر آبان ماه تا اواخر بهمن روی می­ دهد، ولی علائم آلودگی در اواسط اسفند ماه ظاهر شده و تا اواسط فروردین ماه ادامه دارد.

غالباً عمده شروع آلودگی درختان در بهار و پایيز و در شرایط خنک و مرطوب اتفاق می افتد. این در حالی است که در تابستان­ های خنک و مرطوب نيز امكان گسترش آلودگی وجود دارد. آلودگی جوانه ­ها، شکوفه­ ها و برگ­ های جوان تحت تأثیر سرمازدگی افزایش می­ یابد.

اگرچه بیشتر باکتری ­های داخل یا روی سطح برگ­ های آلوده در پاییز از بین می­ روند، اما تعداد زیادی از آن­ ها باقی مانده و آلودگی­ های جدیدی بر روی جوانه و شاخه­ ها ایجاد می­ کنند.

نکته در مورد مرکبات:

مهم­ ترین مرحله آلودگی در میوه مرکبات، زمانی است که اندازه قطر میوه بین 12 تا 40 میلی ­متر برای گریپ­ فروت و 6 تا 30 میلی­ متر برای پرتقال باشد. در این مرحله روزنه ­های سطح میوه باز بوده و میوه نسبت به نفوذ به باکتری حساس است.

بعد از ریزش گلبرگ­ ها، میوه پرتقال و نارنگی به مدت 60 الی 90 روز حساس می­ باشد که این عدد برای میوه گریپ ­فروت 120 روز به ثبت رسیده است. آلودگی منجر به تشکیل جوش ­های خیلی ریز و غیر برجسته می ­شود. مناسب ­ترین دامنه دمایی براي استقرار و ظهور علائم بیماری دمای 25 تا 35 درجه سانتی­گراد می ­باشد.

مدیریت و کنترل بیماری شانکر باکتریایی

کنترل بیماری بر اتخاذ روش­های پیشگیرانه متکی است. حفاظت درختان در برابر صدمات ناشی از سرمای زمستانه باعث کاهش شدت بیماری می­ شود. ولیکن، به دلیل قدرت تهاجم بالای باکتری شانکر ترکیبی از روش­ های باغی و شیمیایی برای مدیریت بیماری مناسب است. در ذیل به تفسیر به مدیریت بیماری شانکر باکتریایی می­ پردازیم.

• استفاده از نهال سالم:

نهال سالم، اصیل و گواهی شده از نهالستان­ های دارای مجوز جهت احداث باغ استفاده شود. انتقال بیماری به مناطق دور دست و یا از استانی به استان دیگر به راحتی از این طریق امکان­پذیر می­ باشد. درختان مادری در نهالستان­ ها که پیوندک از آن­ها تهیه می ­شود نیز باید کاملاً سالم باشند تا پیوندک تهیه شده از آن­ها هم فاقد بیماری و آلودگی باشد.

• قرنطینه:

اجرای قرنطینه جهت اجتناب از انتقال مواد گیاهی و نهال آلوده از مناطق آلوده به مناطق سالم و عاری از بیماری ضروری می ­باشد.

• ردیابی:

ردیابی یک روش ضروری جهت حفظ باغ­ ها در برابر بیماری شانکر می­ باشد. ردیابی بایستی به صورت دوره ­ای در باغ ­ها انجام شود، زیرا با تشخیص زودهنگام بیماری، شانس موفقیت در کنترل آن نیز بیشتر خواهد بود. تعداد و نحوه بازدید درختان بر اساس وضعیت بیماری در منطقه می­ باشد.

• ضد عفونی:

ضد عفونی وسایل هرس، ادوات باغبانی و کشاورزی، ماشین­ آلات، وسایل برداشت و لباس، کفش و دست­ه ای کارگران، جعبه ­های حمل و نقل در باغ ­های آلوده جهت جلوگیری از ورود باکتری به سایر مناطق غیر آلوده الزامی است. برای این کار معمولاً از هیپوکلریت سدیم 10 درصد (وایتکس خانگی) یا اتانول 70 درصد و همچنین ترکیبات آمونیومی استفاده می­ شود.

• پانسمان زخم محل هرس:

محل هرس شاخه بلافاصله با خمیر یا مرهم زخم محتوی قارچ­کش تیوفانات متیل (توپسین) پانسمان شود تا خطرآلودگی مجدد کاهش یابد.

• خودداری از کاشت پایه ­ها و ارقام حساس به بیماری:

از ژرم پلاسم ­های مقاوم به باکتری عامل شانکر در انتخاب پایه­ ها و ارقام استفاده شود.

• حذف درختان:

بر اساس قوانین در برخی از کشورها، قطع درختان داراي علائم صورت می­ گیرد. پس از حذف، درختان در محل سوزانده می­ شوند تا باکتری به سایر نقاط منتقل نشود. حذف درختان در صورتی مؤثر خواهد بود که بیماری شانکر در مسافت کمتر از 2 کیلومتر گزارش نشده باشد.

اگر فاصله یک باغ آلوده تا یک باغ سالم کمتر از 2 کیلومتر باشد، احتمال آن که باکتري از طریق باد و باران بتواند از باغ آلوده به باغ سالم منتشر شود بسیار بالا است. اگر کانون­ های آلوده بزرگ باشند، بایستی تعداد بیشتری از درختان حذف و سوزانده شوند. در مناطقی که عاری از بیماری شانکر بوده و احتمال آلودگی از طریق باد از مناطق هم­جوار وجود ندارد، بایستی درختان به صورت ماهانه بازدید و به محض مشاهده آلودگی، درختان بیمار حذف شوند.

• هرس مناسب درختان:

باغات قوی نیازمند کنترل رشد از طریق هرس تابستانه و زمستانه برای جلوگیری از گسترش بیش از حد شاخساره ­ها هستند. هرس تابستانه باعث تحریک رشد جدید شاخه ­ها در فصل تابستان می­ شود. انتخاب زمان هرس برای سخت شدن شاخه ­های نرم و سرسبز جدید قبل از شروع پاییز و کاهش خطر آلودگی مهم است.

بهتر است شاخه ­های درختانی که دارای علائم بیماری به صورت موضعی هستند، هرس شوند تا از پیشرفت بیماری جلوگیری گردد. شاخه­ های آلوده از فاصله حدود 30 سانتی­متری زیر محل شانکر هرس شوند. هرس شاخه­ های آلوده و خشک شده درختان تا مرز بافت سالم و سوزاندن آن­ها الزامی است. در شرایطی که تنه علائم آلودگی را نشان می­دهد ضروری است نسبت به قطع آن از پایین­ترین قسمت تنه اقدام شود.

نکته: در مورد بیماری شانکر باکتریایی، زخم ­های روی تنه و شاخه­ های بزرگ را می­توان به کمک مشعل دستی به مدت 5 تا 20 ثانیه سوزاند تا بافت ذغالی شود و سپس محل آن با چسب پیوند پوشانده شود.

نکته: هرس شاخه­ ها و سرشاخه ­های بیمار در زمستان علاوه بر کاهش جمعیت زمستان­گذران باکتری عامل بیماری شانکر، در کاهش جمعیت آفات پوست­خوار و چوب­خوار روی این درختان نیز مؤثر است.

توجه: رها کردن شاخه­ های هرس شده در داخل باغ منبع آلودگی بوده و باعث آلودگی­ های بیشتر در باغ خواهد شد. شاخه­ های آلوده هرس شده نباید در نزدیکی درختان سالم روی زمین ریخته یا از کنار آن­ها عبور داده شوند و یا به عنوان خاک پوش (پوشش مناسب برای خاک اطراف درختان) و پرچین استفاده شوند.

• آبیاری مناسب:

نوع و میزان آبیاری مهم است. شیوع بیماری با انجام آبیاری بارانی افزایش می­ یابد. آبیاری قطره­ای (میکروجت) یا غرقابی در کاهش انتشار بیماری مؤثر است.

• کوددهی مناسب:

رعایت زمان کود دهی و خودداری از مصرف بیش از اندازه کودها به ویژه کودهای ازته جهت جلوگیری از افزایش شدت آلودگی و پیدایش شاخه­ های جوان و تازه و افزایش شدت آلودگی مؤثر است. برای ارائه توصیه ­های کودی بایستی اقدام به نمونه ­برداری و تجزیه خاک و برگ نمود. مناسب ­ترین زمان برای نمونه ­های برگی چند هفته بعد از بازشدن جوانه­ های برگی است.

نکته: میزان کافی از عناصر غذایی نظیر فسفر، پتاسیم و عناصر ریز مغذی در خاک سبب می ­شود درخت در مقابل تنش­ های محیطی نظیر یخبندان و آفتاب سوختگی مقاومت بیشتری نشان دهد.

• جمع ­آوری و از بین بردن علف­ های هرز:

حذف علف ­های هرز و پاجوش ­های آلوده در نهالستان­ ها و باغ ­ها به منظور جلوگیری از بقاء و انتشار باکتری عامل بیماری و یا انتقال باکتری از سالی به سال دیگر توصیه می ­شود.

• کاشت درختان بادشکن:

بادشکن­ ها نقش مؤثری در کاهش گسترش و به خصوص شدت آلودگی بیماری شانکر در مناطق آلوده دارند. از هر لکه آلوده به شانکر در شرایط مرطوب میلیون­ ها باکتری به صورت ترشحاتی به سطح برگ منتقل و موجب گسترش باکتری ­ها در سطوح برگ می­ شوند.

نفوذ باکتری از طریق زخم ­ها و منافذ انجام می ­شود و باد به همراه باران در آلودگی و گسترش بیماری بسیار مهم است. براي نفوذ باکتری به روزنه­ های برگ و میوه، بادهای با سرعت 30 تا 32 کیلومتر بر ساعت مورد نیاز هستند. بادشکن­ ها جهت رساندن سرعت باد به کمتر از 32 کیلومتر می ­باشند تا از آلودگی باغ جلوگیری کنند.

• کنترل مینوز برگ مرکبات:

مینوز برگ مرکبات موجب ایجاد دالان­ هایی در برگ شده که باعث تسهیل در گسترش باکتری و آلودگی می­ شود. جهت کنترل مینوز مرکبات می­توان از سموم مجاز و مناسب استفاده کرد.

• استفاده از ترکیبات مسی:

ترکیبات مسی جهت کاهش آلودگی (به ویژه میوه) بسیار مؤثر هستند. در برگ اثر این ترکیبات نسبت به میوه کمتر است. کاربرد ترکیبات مسی جهت حفاظت برگ­های جوان به آلودگی مؤثر می­ باشد، اما با رشد سریع برگ، این خاصیت نیز از بین خواهد رفت.

میوه­ ها کندتر از برگ­ ها رشد کرده و با ترکیبات مسی می­توان از آلودگی پیشگیري نمود. مصرف بیش از حد ترکیبات مسی ممکن است در ظهور سویه ­های مقاوم به مس نقش داشته باشد. همچنین، غلظت­ های پایین ترکیبات مسی موجب حفظ باکتري در محیط می ­شوند.

زمان استفاده از ترکیبات مسی و تعداد دفعات مصرف، بستگی به زمان وقوع آلودگی دارد. تعداد دفعات ممکن است 5 بار با فاصله 21 روز از یکدیگر باشد. در باغ پرتقال نوبت اول محلول ­پاشی زمانی است که اندازه میوه ­ها 6 تا 30 میلی ­متر است و در ادامه با فاصله 21 روز یک بار این عمل تکرار می­ شود.

در صورت حذف درختان آلوده، محلول ­پاشی ترکیبات مسی به شعاع 30 متری اطراف آن­ ها جهت کاهش خطر آلودگی جدید مؤثر است. ترکیبات مسی به طور کامل موجب حذف باکتری و بیماری نخواهند شد.

باکتری­ کش­ های مسی شامل اکسی کلرور مس، هیدروکسید مس و اکسید مس می­ باشند. کاربرد ترکیبات مسی مانند اکسی کلرور مس و بردو فیکس موجب کاهش بروز شانکر، در درختان خواهد شد.

محلول­ پاشی ترکیبات مسی زمانی مؤثر خواهد بود که از زمان شروع فعالیت باکتري از فصل بهار در چند نوبت با فاصله هر ماه انجام شود. استفاده از بادشکن به همراه تیمار قارچ­کش­ های مسی در کاهش خسارت شانکر بسیار مؤثر می ­باشد.

در صورتی که بیماری در مراحل اولیه باشد و یا تعداد درختان آلوده زیاد باشد (آلودگی شدید) می­توان تحت نظر کارشناسان گیاه پزشکی و با استفاده از ترکیبات مسی مانند مخلوط بردو (سولفات مس آب­دار + آهک) و بردو فیکس (به نسبت 10-5 در هزار) در زمان قبل از گل­دهی و زمان خواب درختان استفاده شود.

همچنین مصرف اکسی کلرور مس و هیدروکسید مس (270 قسمت در میلیون + 95 درصد کربنات کلسیم)، طی فصول بهار و پاییز به صورت سم­پاشی­ های دوره­ای (در مراحل ریزش 70 درصد برگ ­ها در پاییز، قبل از تورم جوانه­ ها، بعد از ریزش گل­ها، بعد از تشکیل میوه) اقدام به سم­پاشی کرد.

در صورت ادامه بارندگی در زمان قبل و بعد از سرمازدگی چندین نوبت سم­پاشی بهاره برای کاهش خسارت ضروری است. همچنین، غلظت­ های بالای ترکیبات مسی (یون مس) مشکلاتی مانند سمیت برای برگ و میوه و باقیمانده مس روی میوه می ­گردد.

توجه: ترکیبات مسی فوق الذکر در آب­هایی با اسیدیته 7، نامحلول هستند. تهیه محلول سم در آب­هایی با اسیدیته کمتر از 7- 6 باعث افزایش حلالیت سم و آزاد سازی بیشتر یون­های مس می ­شود.

• استفاده از ترکیبات شیمیایی:

مصرف ترکیبات مسی توأم با مواد شیمیایی عقیم­ کننده مانند اسید بنزوئیک و یا سایر ترکیبات موسوم به (QAS) quaternary ammonium salts  دارای گروه ­های آلکیل در طول یک زنجیره 18-8 کربنی و قابل حل در آب، کیتوزان 1-1/0گرم در 100 لیتر آب و 500 یا 1000 میلی لیتر در 100 لیتر آب پلی آکریلیک اسید (Polyacrylic acids, PAA) و آمین­ها (Layer LG Italia) به میزان 500 گرم در 100 لیتر آب یا بیوپلیمر های بیوساکاریدی مانند (Iko-Hydro Srl)Hendophyt PS به میزان 200 گرم در 100 لیتر آب باعث حفاظت درختان در طول فصل پاییز تا زمستان می­ شوند.

این ترکیبات موقتاً باعث کاهش جمعیت غیرانگلی باکتری روی اندام ­های مختلف درخت کیوی (برگ، گل، جوانه، شاخه و میوه) می­ شوند و بعد از ورود باکتری به داخل بافت گیاه، تأثیری ندارند.

به منظور مبارزه زمستانه با بیماری شانکر باکتریایی درختان میوه هسته­ دار، بردوفیکس 1 درصد ترکیب مناسبی برای کنترل به شمار می ­رود. علاوه بر این، بردو از ترکیبات مجاز در کشاورزی ارگانیک است. با توجه به این که بر اساس تحقیق انجام شده یک بار سم­پاشی با بردو با 3 - 2 بار سم­پاشی تفاوت چندانی نشان نداده است. بنابراین به منظور جلوگیری از آلودگی محیط زیست و همچنین کاهش هزینه­ های سم­پاشی، انجام یک بار سم­پاشی در فاصله زمانی پس از ریزش برگ­ ها در پاییز تا باز شدن جوانه­ ها در اسفندماه برای کنترل زمستانه بیماری ­ها ضروری است.

• استفاده از ترکیبات آنتی ­بیوتیک:

امکان درمان درختان بیمار از طریق محلول ­پاشی یا تزریق به تنه (Trunk injection) آنتی­بیوتیک­ های سولفات استرپتومایسین (200 قسمت در میلیون)، تتراسایکلین یا کازگامایسین (50 قسمت در میلیون) استفاده از استرپتومایسین (100 میلی گرم/لیتر) قبل از گلدهی باعث کاهش فشار باکتری بیمارگر می­ شود. البته، کاربرد این روش در بلند مدت در ژاپن و کره باعث ایجاد استرین­ های مقاوم باکتری به استرپتومایسین شده است.

• استفاده از ترکیبات الکلی ضد باکتریایی ترپنی (Monoterpenes):

ترکیباتی مانند روغن­ های اسانس ژرانیول ( geraniol) و سیترونلا (citronella) باعث بازدارندگی رشد باکتری شده ­اند. ژرانیول یک الکل و جزء اولیه روغن رز (palmarosa oil) روغن سیترونلا (citronella oil) می­ باشد. حلالیت این ترکیب در آب کم و در حلال­ های آلی زیاد است. روغن اسانس سیترونلا از گونه­ های مختلف علف لیمو (Cymbopogon) استخراج می­ شود.

• استفاده از روغن­ های اسانس گیاهی:

روغن­ های اسانس گیاهان میخک صد پر (Syzygium aromaticum) مرزنجوش (Origanum vulgare)، آویشن (Thymus vulgaris)، دارچین (Cinnamomum zeylanicum)  تأثیر زیادی در کاهش رشد باکتری دارند.

• کاربرد ترکیبات شیمیایی القاء کننده مقاومت به باکتری:

مصرف اسید سالسیلیک و مشتقات آن به نام (ASM) Acibenzolar-S- methyl و یا فوزتیل آلومینیوم (مواده موثره 80%، 500- 250 گرم در 100 لیتر) و Regalis Basf (10% ماده موثره) و Prohexadione Ca (150 گرم در 100 لیتر آب) باعث تحریک واکنش ایمنی درختان می­ شود. این ترکیبات در برنامه کنترل بیماری شانکر باعث حفاظت سیستمیک درختان قبل از آلودگی به باکتری می­ شوند. البته کارایی این ترکیبات در آلودگی هوای شدید به شدت کاهش می­ یابد.

• کنترل بیولوژیکی:

بهره ­مندی از باکتریوفاژ های متعلق به راسته (Caudovirales) که در واقع ویروس ­هایی هستند که به طور اختصاصی باکتری­ ها را آلوده می ­کنند از جمله راهکار های مناسب دیگر در جلوگیری از آلودگی و کنترل بیماری شانکر باکتریایی می­ باشند.

• سایر اقدامات مراقبتی

الف) با توجه به اینکه تنش­ های محیطی به ویژه تنش رطوبتی باعث جلب آفات چوب­خوار و پوست­ خوار به درختان در معرض تنش می­ شود و آسیب­ های ایجاد شده توسط این حشرات راه را برای نفوذ عامل بیماری شانکر باکتریایی باز می­ کند، لذا تمام مواردی که بتواند از ایجاد تنش رطوبتی ممانعت کند در کاستن از خسارت شانکر مؤثر است. مواردی نظیر تأمین آب کافی برای باغ و تنظیم تعداد درختان با میزان آب در دسترس و آبیاری منظم در این مورد اهمیت دارند.

ب) در زمان احداث باغ بایستی خاک محل کاشت درخت طوری در نظر گرفته شود که علاوه بر دارا بودن مواد غذایی کافی، ظرفیت مناسبی برای نگهداری آب و تهویه مناسب داشته باشد. خاک­ های بسیار شنی و سبک سریعاً آب خود را از دست داده و درخت را در معرض تنش خشکی قرار می­ دهند.

پ) در سال­ های اولیه احداث باغ، حتی ­الامکان تنه درختان با رنگ سفید و یا پودر کائولین مخلوط با سموم حشره ­کش پوشانده شود تا از شدت تابش نور خورشید به تنه کاسته شده و به دنبال آن از آسیب به تنه درخت جلوگیری شود.

ث) از بازدید و مشاوره کارشناسان گیاه پزشکی که از اصول اولیه حفاظت از گیاهان در کشاورزی است بهره گرفته شود.

 

 

فهرست منابع

غلامرضا برادران. بیماری باکتریایی شانکر پوستی گردو. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی.

غلامرضا برادران. 1394. شانكر باكتريايي درختان ميوه هسته ­دار. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی کرمان. اداره رسانه ­های ترویجی.

محمد حسن بختیاری، جعفر نیکان، محسن محجوب. 1387. بیماری شانکر باکتریایی (شیره ترش) درختان میوه هسته ­دار. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی. سازمان جهاد کشاورزی استان همدان.

محمود هوشیار فر. 1398. بیماری شانکر باکتریایی کیوی در گیلان (شناسایی و مدیریت بیماری). مؤسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور. نشریه فنی.

مرتضی گل­ محمدی. 1396. شانکر باکتریایی مرکبات و روش­ های مدیریت آن. کمیته انتشارات پژوهشکده مرکبات و میوه ­های نیمه گرمسیری.

مهیار شیخ الاسلامی. 1396. کنترل بیماری­ های شانکر باکتریایی و غربالی درختان میوه هسته­ دار. مدیریت هماهنگی ترویج سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه.